خوبی‌های بچه‌هیأتی‌ها (۵)

بسم الله الرّحمان الرّحیم

این متن، برگزیده‌ی سخنرانی حجّت الاسلام و المسلمین اسماعیل داستانی بِنیسی با موضوع «خوبی‌های بچه‌هیأتی‌ها» در شب پنجم محرّم سال ۱۴۳۸ (۱۳۹۵/۷/۱۵)‌ است.

یک حکم شرعى در باره ی تیمّم

تیمّم بر چند چیز، صحیح است: خاک، ریگ، کلوخ (خاک هاى به‏ هم‏ چسبیده) و سنگ، به شرط این که پاک باشند.

     آیت‏ اللّه مکارم: و به شرط این که دست‏ کم، غبار مختصرى بر آن‏ ها باشد.

     آیت‏ اللّه شبیرى زنجانى: در حال اختیار، تیمّم باید بر خاک یا چیزهایى که از زمین بوده و پودر شده، مانند سنگِ پودرشده و گچِ پودرشده، صورت بگیرد.

     [آیت‏ اللّه سیستانى: انسان باید با خاک تیمّم کند و اگر خاک نباشد، با ریگ‏ هاى بسیارنرمى که خاک بر آن‏ ها صدق کند و اگر ممکن نباشد، با کلوخ و اگر ممکن نباشد، با ریگ و اگر ممکن نباشد، با سنگ تیمّم کند.] (۱)

۱) توضیح‏ المسائل مراجع، ج ۱، ص ۳۹۹ و ۴۰۰، مسأله ی ۶۸۴.

[divider style=”solid” top=”20″ bottom=”20″]

نکاتى در باره ی «و لَقَد اتَینا لُقمانَ الحِکمَهَ اَنِ اشکُر لِلّهِ»

ترجَمه: و قطعًا به لقمان حکمت دادیم که براى خدا شکر کن.

۱ـ در باره ی معناى «أن اشکر للّه»، دو احتمال وجود دارد:
الف. شکرگزارى به درگاه خدا، یک حکمت است. این در صورتى است که واژه ی «اَن» تفسیرى باشد و واژه ی «الحکمه» را تفسیر کند؛
ب. شکرگزارى براى خدا دلیل اعطاى حکمت به لقمان است. این در صورتى است که واژه ی «أن» مصدرى و به تقدیر «لام» تعلیل باشد.

۲ـ خداوند والا منشأ نعمت‏ ها و بخشنده ی آن‏ ها است؛ چون در آیه ی شریفه آمده است: «براى خدا شکر کن» و شکرگزارى از کسى درست است که منشأ نعمت‏ ها و بخشنده ی آن‏ ها باشد.

۳ـ شکرگزارى به درگاه خداوند، امرى مهم و لازم است.

[divider style=”solid” top=”20″ bottom=”20″]

مراحل شکر

از روایات شریفه (۱) برمى‏ آید که شکر، ۴ نوع و ۱۴ مرحله دارد:

۱ـ شکر معرفتى:

الف. ایمان به خدا؛

ب. اعتراف به حقوق اولیاى خدا از آل پیامبر (= اهل بیت) _ سلام الله علیهم. _؛

پ. نعمت‏ دانستن داده‏ هاى خدا؛

ت. آن‏ ها را از جانب خدا دانستن (نه از خود یا دیگرى)؛

     هنگامى که خداوند والا به حضرت موسى ـ سلام اللّه على نبیّنا و اله و علیه. ـ وحى کرد که قارون باید یک هزارم اموالش را در راه خدا بدهد، قارون نپذیرفت و «قالَ اِنَّما اوتیتُهُ عَلى عِلمٍ عِندى(۲)؛ گفت: “این [ثروت]، تنها از روى دانشى که در نزد من است، به من داده شده است [و آن را با علم خودم به دست آورده‏ ام].”» و نعمت‏ ها را از خودش دانست؛ نه از خدا.

     بعضى خمس اموال اضافه‏ شان را نمى‏ دهند و مى‏ گویند: «ما، خودمان، زحمت کشیده‏ ایم و این اموال را به دست آورده‏ ایم؛ پس چرا باید یک پنجم آن‏ ها را به دیگران بدهیم؟» چنین کسانى همچون قارون هستند و نعمت‏ هاى خدا را از خودشان مى‏ دانند؛ نه از خدا.

     انسان، خودش، هم مال خودش نیست و بدن، روح و روانش(۳)، از جانب خدا است؛ چه برسد به اراده و اختیارش(۴)، روحیّه ی تلاشش و ابزارهایش براى تحصیل نعمت‏ ها. آیا انسان واقعًا چیزى از خودش دارد؟

     خداوند والا در سوره ی مبارکه ی یوسُف (۱۲)، آیه ی شریفه ی ۱۰۶ مى‏ فرماید: «و ما یُؤمِنُ اَکثَرُهُم بِاللّهِ اِلّا و هُم مُشرِکونَ؛ و بیش‏ تر آنان به خدا ایمان نمى‏ آورند، مگر این که مشرک هستند.»

     پس، بیش‏ تر مؤمنان و پرستش‏ کنندگان خداى یگانه، مشرک هستند و براى خدا شریک، قائلند!

     حضرت امام جعفر صادق ـ سلام اللّه علیه. ـ در تفسیر این آیه ی شریفه فرموده است: «هُوَ الرَّجُلُ یَقولُ: “لَولا فُلانٌ لَهَلَکتُ، و لَولا فُلانٌ لَاَصَبتُ کَذا و کَذا، و لَولا فُلانٌ لَضاعَ عِیالى.” أَ لاتَرى اَنَّهُ قَد جَعَلَ لِلّهِ شَریکًا فى مُلکِهِ یَرزُقُهُ و یَدفَعُ عَنهُ؟؛ [مقصود از] او [= مؤمن مشرک]، مردى است که مى‏ گوید: “اگر فُلانى نبود، من از بین مى‏ رفتم و اگر فلانى نبود، چنین و چنان مى‏ شدم و اگر فلانى نبودم، خانواده‏ ام نابود مى‏ شدند.” مگر نمى‏ بینى که او [با این حرف‏ ها] در مُلک خدا برایش شریکى قائل شده که روزى‏ اش مى‏ دهد و از او [گرفتارى] دفع مى‏ کند؟» راوى عرض کرد: «پس بگوید: “اگر خدا به واسطه ی فلانى به من نعمت نمى‏ داد، از بین مى‏ رفتم”؟» حضرت فرمود: «نَعَم؛ لا بَأْسَ بِها؛ آرى؛ این اشکالى ندارد.»(۵)

     پس نباید گفت: «دکتر! اوّل، خدا؛ بعدش شما.»؛ این، شرک است؛ بلکه باید گفت: «دکتر! خدا شما را واسطه ی درمان من قرار داده است؛ یعنى: خدا به شما تشخیص درست بیمارى و درمان مرا عنایت کرده و مرا به واسطه ی شما شِفا داده است.»

     حتّى قراردادن اولیاءاللّه ـ سلام اللّه علیهم. ـ در کَنار خدا، نوعى شرک است.

     متأسّفانه برخى از شاعران و مدّاحان، از روى کم‏ آگاهى، اشعارى را مى‏ سرایند یا مى‏ خوانند که ممکن است خوانندگان و شنوندگان آن اشعار فکر کنند که اهل بیت ـ سلام اللّه علیهم. ـ روزى‏ رسان و یا صاحب صفات ویژه ی خداوند والا هستند؛ مثلًا: «على اوّل، على آخِر، على ظاهر، على باطن.»

     آرى؛ این معارف در روایات شریفه آمده است؛ امّا باید درست بیان و تفسیر شوند و نباید به گونه‏ اى ارائه شوند که مخاطب توهّم پیدا کند که مثلًا حضرت امیرالمؤمنین ـ سلام اللّه علیه. ـ خدا است!

     مبادا در عین حال که خداپرست هستیم، عالمى یا پزشکى و یا کس دیگرى را خداى خود بدانیم؛ حتّى حضرت رسول اکرم ـ صلّى اللّه علیه و اله و سلّم. ـ را که اعظم آفریدگان خدا از ازل تا ابد است.

     آن حضرت ـ صلّى اللّه علیه و اله و سلّم. ـ در حال نماز و عبادت، آن‏ قدر بر روى سر انگشتان پاهاى مبارکش مى‏ ایستاد که پاهایش ورم کرد و این آیه ی مبارکه نازل شد: «طه * ما اَنزَلنا عَلَیکَ القُرءانَ لِتَشقى؛ طه * قرآن را بر تو نازل نکردیم که به سختى بیفتى.» اگر آن حضرت ـ نعوذ باللّه. ـ خدا بود، معنا نداشت که خدا را عبادت کند.

     یکى از همسران آن حضرت ـ صلّى اللّه علیه و اله و سلّم. ـ به ایشان عرض کرد: «چرا شما این‏ همه عبادت مى‏ کنید؛ در حالى که مشمول مغفرت و رحمت ویژه ی خدا هستید؟» حضرت فرمود: «أَ لااَکونُ عَبدًا شَکورًا؛ آیا بنده ی شکرگزارى نباشم؟»(۶)؛ پس، حتّى آن حضرت هم بنده ی خدا است و ما ایشان را باید واسطه ی رحمت خدا بدانیم.

     گروهى به حضرت امیرالمؤمنین ـ سلام اللّه علیه. ـ عرض کردند که شما خدا و آفریننده و روزى‏ دهنده ی ما هستید! حضرت فرمود: «خدا نمى‏ خورد؛ در حالى که من مى‏ خورم. خدا نمى‏ خوابد؛ در حالى که من مى‏ خوابم.»؛ امّا هر چقدر براى آنان دلیل بر خدانبودنش آورد، نپذیرفتند.
سرانجام، حضرت آنان را تهدید کرد و فرمود: «اگر از اعتقاد به خدابودن من دست برندارید، شما را مى‏ سوزانم.» عرض کردند: «شما خدا هستید؛ پس، هر کارى که انجام دهید، درست است!»
به دستور حضرت دو گودال کندند، میان آن‏ها دریچه‏ اى گذاشتند، در یکى از آن‏ ها آتش روشن کردند، آن افراد را در گودال دیگر انداختند و روى گودال‏ ها را پوشاندند و دود آتش که از دریچه به آنان مى‏ رسید، آنان را خفه کرد و آنان از بین رفتند.

     خود اهل بیت ـ سلام اللّه علیهم. ـ فرموده‏ اند: «در باره ی ما هر فضیلت و کمالى را مى‏ خواهید، بگویید؛ جز این که ما را خدا ندانید.»(۷)

     آرى؛ اهل بیت ـ سلام اللّه علیهم. ـ بزرگ‏ ترین واسطه‏ هاى الطاف خدا به همه هستند؛ امّا خدا نیستند؛ براى همین در دعا آمده است: «لا فَرقَ بَینَکَ و بَینَها؛ اِلّا اَنَّهُم عِبادُکَ و خَلقُکَ(۸)؛ [خدایا!] هیچ تفاوتى میان تو و آنان [= اهل بیت _ علیهم‏ السّلام. _] نیست؛ جز این که آنان بندگان تو و آفریده‏ هاى تو هستند.»؛ یعنى: هر چه دارند، از تو دارند.

     فرق واژه ی «شکر» با واژه ی «شرک»، در تقدیم و تأخیر حرف‏ هاى کاف و راء است؛ امّا تفاوت معناى آن‏ ها از زمین تا بى‏ نِهایت است. مبادا به جاى اهل «شکر»، اهل «شرک» شویم!

ث. زیاددانستن نعمت ها؛ اگرچه در پیشگاه خداوند والا یا در توهّم انسان، اندک باشند.

     خداوند والا مى‏ فرماید: «و اِن تَعُدّوا نِعمَهَ اللّهِ لاتُحصوها(۹)؛ و اگر نعمت[هاى] خدا را بشمارید، نمى‏ توانید آن[ها] را به شُماره درآورید [= به طور کامل شمارش کنید].»

ابر و باد و مَه و خورشید و فلک در کارند                              تا تو نانى به کف آرىّ و به غَفلت نخوری(۱۰)

     همه ی عالَم دارند به ما خدمت مى‏ کنند. آیا ما تعداد قطرات بارانى را که نازل شده و از آن‏ ها گندم روییده و نان درست شده و ما خورده‏ ایم، مى‏ دانیم؟! آیا ما همه ی نعمت‏ هاى بدنى، یعنى: اجزاى بدن خود را مى‏ شناسیم؟ پس باید نعمت‏ هاى خدا را زیاد بدانیم.

۲ـ شکر قلبى:

الف. راضى‏ بودن به آنچه خدا داده است؛

     مردى نابینا همیشه خدا را شکر مى‏ کرد. به او گفته شد: «تو که نابینا شده‏ اى؛ پس چرا خدا را شکر مى‏ کنى؟» گفت: «او ۴۰ سال به من بینایى داده بود؛ جا دارد که براى ۴۰ سال هم بینایى‏ ام را بگیرد!»

ب. قَناعت‏ کردن به آنچه خدا داده است.

بله؛ اگر انسان از نظر دینى یا عقلى، به نعمت‏ هاى بیش‏ ترى نیاز داشته باشد، براى به‏ دست‏ آوردن آن‏ ها باید هم دعا و  هم تلاش کند؛ امّا بدون حرص و طمع.

۱) ر.ک: میزان‏ الحکمه، ج ۶، ص ۲۸۸۲، ش ۹۶۰۵ تا ص ۲۸۸۶، ش ۹۶۲۲.
۲) قَصص (۲۸)، ۷۸.
زمر (۳۹)، ۴۹: «فَاِذا مَسَّ الاِنسانَ ضُرٌّ دَعانا ثُمَّ اِذا خَوَّلناهُ نِعمَهً مِنّا قالَ اِنَّما اوتیتُهُ عَلى عِلْمٍ؛ پس هنگامى که به انسان زیانى برسد، ما را [براى رفع آن فرا]مى‏ خواند؛ سپس هنگامى که از جانب خود به او نعمتى بدهیم، مى‏ گوید: “آن، تنها از روى دانش [خودم]، به من داده شده است.”»
۳) بِنا بر نظر علاّمه محمّدتقى جعفرى ـ رضوان اللّه علیه. ـ انسان سه چیز دارد: بدن، روح و روان.
۴) انسان، مجبور است که مختار باشد و نمى‏ تواند مجبور باشد؛ یعنى: مجبور است که اختیار و قدرت انتخاب داشته باشد و با آن، یکى از دو طرف کارهاى اختیارى را خودش انتخاب کند؛ مثلاً: انسان، مجبور است که «انتخاب کند» دستش را حرَکت بدهد یا ندهد؛ اگرچه حرکت دادن و ندادن دستش، در دست خود او است.
۵) همان، ص ۲۷۲۲، ش ۹۳۰۹.
۶) حضرت امام محمّد باقر ـ سلام اللّه علیه. ـ: «کانَ رَسولُ اللّهِ ـ صلّى اللّه علیه و اله. ـ عِندَ عائِشَهً لَیلَتَها، فَقالَ: “یا رَسولَ اللّه! لِمَ تُتعِبُ نَفسَکَ؛ و قَد غَفَرَ اللّهُ لَکَ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و ما تَاَخَّرَ؟”، فَقالَ: “یا عائِشَهُ! أَ لااَکونُ عَبدًا شَکورًا؟”، و کانَ رسولُ اللّهِ ـ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ و الِهِ. ـ یَقومُ عَلى اَطرافِ اَصابِعِ رِجلَیهِ؛ فَاَنزَلَ اللّهَ ـ سُبحانَهُ، و تَعالى. ـ: «طه * ما اَنزَلنا عَلَیکَ القُرءانَ لِتَشقى» (دانشنامه ی قرآن و حدیث، ج ۱۰، ص ۱۶۲، ش ۶۲۴).
۷) عن کامِلٍ التَّمّارِ: کُنتُ عِندَ اَبى عَبد اللّه ـ عَلَیهِ السَّلامُ. ـ ذاتَ یَومٍ، فَقالَ لى: «یا کامِلُ! اِجعَل لَنا رَبًّا نَؤوبُ اِلَیهِ، و قولوا فینا ما شِئتُم.»، فَقُلتُ: نَجعَلُ لَکُم رَبًّا تؤوبونَ اِلَیهِ، و نَقولُ فیکُم ما شِئنا؟! فَاستَوىْ جالِسًا، فَقالَ: «ما عَسى اَن تَقولوا؟! وَاللّهِ ما خَرَجَ اِلَیکُمْ مِن عِلمِنا اِلاّ اَلِفٌ غَیرُ مَعطوفَهٍ.» (دانشنامه ی قرآن و حدیث، ج ۱۱، ص ۶۲).
نیز ر.ک: آداب امیرالمؤمنین (علیه السّلام)، ص ۹۶ و خاطره‏ هاى آموزنده، ص ۳۳۵.
۸) دانشنامه ی امام مهدى ـ عجّل اللّه فرجه الشّریف. ـ بر پایه ی قرآن، حدیث و تاریخ، ج ۱، ص ۳۱۰.
۹) ابراهیم (۱۴)، ۳۴ و نحل (۱۶)، ۱۸.
۱۰) از: سعدى.