مقام معلّم و وظایف شاگرد
مقام و ارزش معلّم خوبی‌ها
خداوند والا ـ جلّ جلاله، و حسنت اسماؤه. ـ به حضرت موسی ـ سلام الله تعالی علی نبیّنا و آله و علیه. ـ وحی فرمود: «ای موسی! خوبی[ها] را یاد بگیر و آن[ها] را به مردم بیاموز؛ زیرا من قبرهای معلّمان خوبی[ها] و آموزندگان آن[ها] را روشن می‌سازم تا از جایشان احساس وحشت نکنند؛ اَوحَی الله _ تَعالی. _ اِلی موسی: “یا موسی! تَعَلَّمِ الخَیرَ، و عَلِّمهُ النّاسَ؛ فَاِنّی مُنَوِّرٌ لِمُعَلِّمِی الخَیرِ و مُتَعَلِّمیهِ قُبورَهُم؛ حَتّی لایَستَوحِشوا بِمَکانِهِم.“»
تنبیه‌الخواطر، ج 2، ص 212
در محضر حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم. ـ از دو مرد بنی‌اسرائیلی، سخن به میان آمد و گفته شد که یکی از آنان نماز واجب را می‌خوانْد؛ سپس می‌نشست و به مردم، خوبی‌ها را آموزش می‌داد؛ امّا دیگری روزها را روزه می‌گرفت و شب‌ها را به عبادت می‌گذراند.
حضرت فرمودند: «برتری اوّلی بر دومی، مانند برتری من بر کم‌ترین فرد از شما است!؛ فَضلُ الاَوَّلِ عَلَی الثّانی کَفَضلی عَلی اَدناکُم.»
تنبیه‌الخواطر، ج 2، ص 212
همان حضرت: «برتری عالم بر عابد، مانند برتری من بر کم‌ترین فرد از شما است. قطعاً خداوند و فرشتگانش و اهل آسمان‌ها و زمین، حتّی مورچه در لانه‌اش و حتّی ماهی در آب، به کسی که به مردم، خوبی[ها را] یاد دهد، درود می‌فرستند؛ فَضلُ العالِمِ عَلَى العَابِدِ كَفَضلی عَلى اَدناكُم. اِنَّ اللهَ و مَلائِکَتَهُ و اَهلَ السَّماواتِ و الاَرضِ حَتَّی النَّملَةَ فی جُحرِها و حَتَّی الحوتِ فِی الماءِ لَیُصَلّونَ عَلی مُعَلِّمِ النّاسِ الخَیرَ.»
منیة‌المرید، ص 101
همان حضرت: «آیا شما را از بخشنده‌ترینِ بخشندگان، آگاه نکنم؟» [حاضران] عرض کردند: «چرا ای رسول خدا!» حضرت فرمودند: «بخشنده‌ترینِ بخشندگان، خدا است و من بخشنده‌ترینِ فرزندان آدم هستم و بخشنده‌ترین آنان پس از من، مردی است که پس از من دانشی را بداند و آن را منتشر کند و در روز قیامت [همچون] یک امّت برانگیخته می‌شود و مردی که در راه خدا جانبازی می‌کند تا این که به شهادت می‌رسد؛ أَ لااُخبِرُکُم بِاَجوَدِ الاَجوادِ؟ قالوا: بَلَی یا رسولَ اللهِ! فَقال: اجوَدُ الاَجوادِ اللّهُ، و اَنَا اَجوَدُ بَنی آدَمَ، و اَجوَدُهُم بَعدی رَجُلٌ عَلِمَ بَعدی عِلمًا فَنَشَرَهُ، و یُبعَثُ یَومَ القِیامَةِ اُمَّةً واحِدَةً، و رَجُلٌ جادَ بِنَفسِهِ فی سَبیلِ اللهِ؛ حَتّی قُتِلَ.»
ارشاد القلوب الی الصّواب، ج 1، ص 14
حضرت امام محمّد باقر ـ سلام الله تعالی علیه. ـ : «جنبندگان زمین و ماهی‌های دریا و هر کوچک و بزرگی در زمین خدا و آسمانش، برای معلّم خوبی[ها] استغفار می‌کنند؛ مُعَلِّمُ الخَیرِ یَستَغفِرُ لَهُ دَوابُّ الاَرضِ و حیتانُ البُحورِ و کُلُّ صَغیرَةٍ و کَبیرَةٍ فی اَرضِ اللهِ و سَمائِهِ.»
ثواب‌الأعمال، ص 131
وظایف شاگرد نسبت به معلّم، دبیر و استاد
حضرت امام سجّاد ـ سلام الله تعالی علیه. ـ : «حقّ معلّم [و استاد] تو این است که؛ حَقُّ سائِسِکَ بِالعِلمِ:
_ به او احترام بگذاری؛ التَّعظیمُ لَهُ
_ و مجلس [و حضورش] را بزرگ [و محترم] بداری؛ و التّوقیرُ لِمَجلِسِهِ
_ و به [سخنان] او خوب گوش بسپاری؛ و حُسنُ الاِستِماعِ اِلَیهِ
_ و رویت به او باشد [و به او توجّه کنی]؛ و الاِقبالُ عَلَیهِ
_ و این که صدایت را بر او بلند نکنی؛ و اَن لاتَرفَعَ عَلَیهِ صَوتَکَ
_ و این که هر گاه کسی از او سؤالی کند، تو پاسخ ندهی؛ بلکه بگذاری که خودش جواب دهد؛ و لاتُجیبَ اَحَدًا یَساَلُهُ عَن شَیءٍ؛ حَتّی یَکونَ هُوَ الَّذی یُجیبُ
_ و در مجلس [و حضور] او با کسی سخن نگویی؛ و لاتُحَدِّثُ فی مَجلِسِهِ اَحَدًا
_ و در نزد او از کسی غیبت نکنی؛ و لاتَغتابَ عِندَهُ اَحَدًا
_ و این که اگر پیش تو از او به بدی یاد شود [و بدگویی گردد]، از او دفاع کنی؛ و اَن تَدفَعَ عَنهُ اِذا ذُکِرَ عِندَکَ بِسوءٍ
_ و این که عیب‌هایش را بپوشانی؛ و اَن تَستُرَ عُیوبَهُ
_ و خوبی‌هایش را آشکار سازی؛ و تُظهِرَ مَناقِبَهُ
_ و با دشمنش همنشینی نکنی؛ و لاتُجالِسَ لَهُ عَدُوًّا
_ و با دوستش دشمنی نورزی؛ و لاتُعادِیَ لَهُ وَلِیًّا
هر گاه این مسائل را رعایت کردی، فرشتگان خدا درباره‌ی تو گواهی می‌دهند که تو برای خداوند بلندنام، پیش او رفته و دانش او را یاد گرفته‌ای؛ نه برای مردم؛ فَاِذا فَعَلَتَ ذلِکَ شَهِدَت لَکَ مَلائِکَةُ اللهِ بِاَنَّکَ قَصَدتَهُ و تَعَلَّمتَ عِلمَهُ لِلّهِ _ جَلَّ اسمُهُ. _؛ لا لِلنّاسِ.»
الأمالی، ص 369 و 370
