تفسیر آیه‌ی 5 سوره‌ی حمد (1)
بسم الله الرّحمان الرّحیم
این متن، نکاتی از سخنرانی حجّت الاسلام و المسلمین اسماعیل داستانی بِنیسی با موضوع «تفسیر قرآن کریم» است.
سوره ی مبارکه ی حمد، آیه ی شریفه ی 4: «اِیّاکَ نَعبُدُ و اِیّاکَ نَستَعینُ».
معنای آیه: تنها تو را می پرستیم و تنها از تو کمک می خواهیم.
از این آیه ی شریفه برمی آید که خداوند والا تنها کسی است که شایستگی دارد عبادت شود و از او کمک خواسته شود؛ پس، تنها او را باید عبادت کرد و تنها از او باید کمک خواست؛ البتّه کمک خواستن از کسانی که خود او اجازه یا دستور داده که از آن ها کمک بگیریم (مانند اهل بیت _ سلام الله علیهم. _)، کمک خواستن از او شمرده می شود.
کسی که از غیر خدا، مانند نفس امّاره و شیطان های جنّی و انسانی «اطاعت» کند، در حقیقت، آن ها را «عبادت» کرده است؛ نه خداوند سبحان را.
کسی که در کارهای ظاهرًاخوبش (مانند نمازخواندن، روزه گرفتن و زیارت) اخلاص نداشته باشد، در آن کارها غیر خدا را عبادت کرده است.
کسی که کاری را هم برای خدا و هم برای غیر خدا انجام دهد (هم خدا را بخواهد و هم خرما را)، در آن کار، خدا را عبادت نکرده است.
کسی که «ایّاک نعبد و ایّاک نستعین» را با توجّه به معنایش بگوید، ولی گاهی غیر خدا را عبادت کند یا از غیر او کمک بخواهد، دروغ گفته است؛ چراکه خبرِ مطابقِ واقع نداده است؛ چون واقعیّت، این است که او تنها خدا را عبادت نکرده و تنها از او کمک نخواسته است؛ در حالی که می گوید: «[ای خدا!] تنها تو را عبادت می کنیم و تنها از تو کمک می خواهیم.»
البتّه چنین کسی در نماز و در هنگام قِرائت قرآن کریم می تواند این آیه را بخواند؛ چون در آن دو به قصد خبردادن، این سخن را نمی گوید؛ بلکه به قصد نماز یا قرائت قرآن مجید، آن را می خواند.
حضرت امام رضا _ سلام الله علیه. _ فرمود: «ایّاک نعبد، رَغبت و تقرّب به خدا و خالص کردن عمل برای او است؛ نه برای غیر او؛ “اِیّاکَ نَعبُدُ” رَغبَةٌ و تَقَرُّبٌ اِلَی اللهِ _ تَعالی ذِکرُهُ. _ و اِخلاصٌ لَهُ بِالعَمَل دونَ غَیرِهِ.» (من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 310، ضمن ح 926 و عیون اخبار الرّضا علیه السّلام، ج 2، ص 107)
اطاعت انسان از دیگری، به سبب رغبت و میلش به او است؛ حال، یا به «ذات» او رغبت دارد یا به «صفت» (بدنی یا غیر بدنی) او و یا به «کار»ی از او [مثلًا: زنی که از شوهرش اطاعت می کند، به سبب میلش به اخلاق خوب یا زیبایی و یا مهربانی کردن او به آن است؛ البتّه ممکن است که زنی از شوهرش برای خدا اطاعت کند].
کسی که از خدا اطاعت می کند، یا به سبب میل و علاقه اش به ذات او است یا به صفت او (مانند مهربان و آمرزنده بودن) و یا به کاری از او (مثلًا: خدا به او نعمت داده است یا به او رحم کند).
پس اگر کسی واقعًا تنها او را عبادت کند و بگوید: «ایّاک نعبد»، به او رغبت، میل و کشش قلبی داشته است که چنین کرده و چنان گفته است؛ چنانکه از حضرت امام رضا _ سلام الله علیه. _ نقل شد.
تقرّب و نزدیکی جستن به خود خدا، معنا ندارد؛ چون نزدیکی جستن در صورتی، معنا دارد که نزدیک شدن امکان داشته باشد و خدا جسم و روح ندارد که بتوان به او نزدیک شد و در نتیجه، به او نزدیکی جست؛ پس، تقرّب به خدا معنای دیگری باید داشته باشد.
تقرّب به خدا یعنی:
1. نزدیکی جستن به پاداش (= نعمت و رحمت) او؛
2. نزدیکی جستن به رضایت اهل بیت _ سلام الله علیهم. _ که خدا رضایت آنان را رضایت خود دانسته و اعلام کرده است.
اگر کسی واقعًا تنها خدا را عبادت کند و بگوید: «ایّاک نعبد»، به او تقرّب و نزدیکی جسته است؛ یعنی: به پاداش او یا به اهل بیت (سلامه تعالی علیهم).
اگر کسی واقعًا تنها خدا را عبادت کند و بگوید: «ایّاک نعبد»، اعمالش را برای خدا خالص کرده و صاحب اخلاص کامل شده است.
